Varia van Fokkelien
Gavagai
of: je weet nooit wat iets werkelijk betekent
In de Nederlandse taalkunde bestudeer je taalverschijnselen en probeert daar algemene regels voor te vinden. Ik ben er lang geleden in afgestudeerd en vind het nog steeds een prachtig vak, zie bijvoorbeeld het artikel Wel Rus, geen IJs op deze site. Maar in de taalfilosofie stijg je uit boven je eigen en andere jou bekende talen, en dat heeft diepe indruk op me gemaakt. Hier volgt het geval-Gavagai dat filosoof W.V. Quine zijn lezers voorlegt; ik geef het weer in de vorm van een verhaaltje.
Een missionaris ergens in Midden-Amerika wil de bijbel vertalen voor de stam waar hij te gast is, en hij probeert dus de taal te leren. Op een avond zit hij samen met het stamhoofd onder een boom uit te kijken over een weidse grasvlakte. Even verderop richt een haas zich op uit zijn leger en blijft dan onbeweeglijk zitten.
“Gavagai”, zegt het stamhoofd, terwijl hij een handgebaar maakt in de richting van de haas.
“Aha”, denkt de missionaris, “een haas is dus gavagai”, en hij noteert het in zijn woordenlijst.
Een paar dagen later zitten ze weer samen onder de boom uit te kijken. Plotseling ziet de missionaris een haas rennen.
“Gavagai”, roept hij uit, blij dat hij kan laten zien dat hij al iets weet van de taal.
Maar het stamhoofd kijkt hem niet begrijpend aan.
Quine gebruikt het geval-Gavagai als illustratie van zijn stelling dat je nooit werkelijk de betekenis van iets kunt achterhalen. Misschien doelde het stamhoofd helemaal niet op de roerloze haas, maar had hij het over de (mooie) zonsondergang of een naderende onweersbui. Of hij maakte een gebaar om aan te geven dat dit allemaal zijn land was en onderstreepte dat nog eens door “gavagai” te zeggen. Het is ook heel goed mogelijk dat “gavagai” de term is voor een stil zittende haas, of een haas die zich opricht uit het gras, en dat de stam een ander woord heeft voor rennende haas. Maar het kan ook zijn dat hij wilde zeggen: “Had ik mijn pijl en boog maar bij me”.
En zo kan ik nog wel een tijdje doorgaan.
Ik ben niet zo'n zwartkijker als Quine en denk dat je je bedoelingen best duidelijk kunt maken, als je maar goed luistert en helder formuleert. En wanneer me dat weer eens niet gelukt is, kijk ik altijd naar de haas die zwijgend en onbeweeglijk in mijn vensterbank zit. Mijn Gavagai.
Gavagai, haas of onweer?
Eerste versie geplaatst: 25.08.2021
Middeleeuwen
Als het boek Magister Geert Grote uitkomt, wordt ook een bijbehorend weblog geopend op de site van de Geert Grote Universiteit. U kunt er nu al een kijkje nemen; er staat o.a. op wat een ‘rapiarium’ is en waarom het weblog zo is genoemd.Persoonlijk:
Religie
- Een verhaal dat me niet los laat »
Taal
- Precisie en poëzie »
- 6 corona haiku »
- Gavagai, haas of onweer? »
- Wel Rus, geen IJs »